Voor onderzoek naar zeldzame kankers is samenwerking essentieel 

28 februari is het internationale Rare Disease Day:  Zeldzame Ziekten Dag. We spraken met professor Stefan Fröhling over zijn onderzoek naar zeldzame kankers en zijn samenwerking met Hartwig Medical Foundation. Onlangs kreeg Hartwig toestemming om Fröhling’s data over zeldzame kankers te integreren in hun database. Fröhling vindt het “bijzonder frustrerend” dat er zo weinig behandelopties zijn, maar verwacht dat deze samenwerking zowel Hartwig als zijn eigen onderzoek verder zal helpen. 

Door Laura Nederveen 

Zeldzame kankers zijn eigenlijk helemaal niet zo zeldzaam. Samen vormen ze bijna 25 procent van alle kankerdiagnoses. Een kanker wordt als zeldzaam beschouwd wanneer er jaarlijks minder dan zes nieuwe gevallen per 100.000 personen voorkomen. Zelfs bij veelvoorkomende vormen van kanker, zoals longkanker, weten we tegenwoordig dat er vele moleculaire subtypes bestaan. Sommige daarvan vallen ook binnen de definitie van een zeldzame kanker. Omdat ze zo weinig voorkomen, is er minder bekend over deze kankers en zijn er dus ook minder behandelmogelijkheden beschikbaar. 

Dit motiveert professor Stefan Fröhling om zeldzame kankers te bestuderen. Fröhling is hoofd van de afdeling Translationele Medische Oncologie aan het Duitse Kankeronderzoekscentrum (DKFZ) en algemeen directeur van het Nationaal Centrum voor Tumorziekten (NCT) in Heidelberg. “Zeldzame kankers krijgen aanzienlijk minder wetenschappelijke aandacht dan veelvoorkomende kankers,” legt hij uit. “Daardoor worden ze minder goed begrepen, zijn er minder behandelingen beschikbaar en is de prognose vaak aanzienlijk slechter. Veel sarcomen treffen bijvoorbeeld jongere mensen, wat het des te frustrerender maakt als er zo weinig behandelopties zijn en er zoveel levensjaren verloren gaan. Ik zie hier een grote medische noodzaak.” 

Dankzij vooruitgang in de genetica kunnen zeldzame vormen van kanker nu met meer precisie worden geïdentificeerd. Maar is het onderzoek naar deze kankers niet alsnog ontzettend moeilijk, omdat ze zo zeldzaam zijn? Fröhling beaamt dit: “Heidelberg heeft een groot kankercentrum, en veel van ons onderzoek richt zich op zeldzame kankers. Maar zelfs wij verzamelen lokaal niet genoeg data om deze ziekten grondig te bestuderen. Daarom werken we samen binnen verschillende nationale consortia, zoals het Duits Kankerconsortium (DKTK) en het NCT met zes locaties, die samen elf uitgebreide kankercentra vertegenwoordigen. Daarnaast zijn we onderdeel van Cancer Core Europe, een consortium van centra in zeven landen, waaronder het Nederlands Kanker Instituut (NKI). En nu starten we deze samenwerking met Hartwig Medical Foundation.” 

“Hartwig heeft een methode voor tumorclassificatie ontwikkeld op basis van hun eigen data, maar hun programma richt zich vooral op veelvoorkomende tumortypen,” legt Fröhling uit. “Omdat ze het aantal casussen willen uitbreiden en juist ook zeldzame kankers willen integreren, vroegen ze ons om onze gegevens te delen en de databases te combineren. Onlangs hebben DKTK en NCT hiervoor toestemming gegeven, dus we hebben groen licht om deze samenwerking voort te zetten.” 

Omgekeerd maakt Fröhlings team gebruik van de bioinformatica-pijplijn die Hartwig heeft ontwikkeld om genetische tumorinformatie te analyseren. Fröhling: “Wat Hartwig doet, is zeer geavanceerd. Het is echt een wederzijds voordeel, en de ‘positieve chemie’ in onze interacties is een grote plus. Dus het is echt een win-winsituatie.” Zijn team heeft in het verleden zelf analyseprogramma’s ontwikkeld, zegt hij. “Wat we deden was goed, maar op bepaalde punten zijn Hartwigs oplossingen erg aantrekkelijk. Vandaar dat onze bioinformatici nu begonnen zijn om te implementeren wat Hartwig ontwikkeld heeft.” 

Hoewel hij de pijplijn met de analyses nu gebruikt, heeft Fröhling de database van Hartwig nog niet geïntegreerd. “Maar dat zou een logische volgende stap zijn,” zegt hij. “Hartwig combineert onze gegevens met hun grote dataset, om te onderzoeken of de bevindingen van veelvoorkomende kankers ook relevant zijn voor zeldzame kankers. Wij zouden hetzelfde kunnen doen: als onze analyse van zeldzame kankers een vraag oproept, kunnen we deze database raadplegen om te zien of het ook geldt voor veelvoorkomende tumoren. Dat zou enorm waardevol zijn. Ik denk dat een grote gezamenlijke dataset veel nieuwe kansen biedt voor wetenschappelijke vragen en ook voor klinische studies.” 

Onderzoek naar zeldzame en veelvoorkomende kankers is nauw met elkaar verbonden. In sommige gevallen blijkt een zeldzame kanker namelijk sterke overeenkomsten te vertonen met een veelvoorkomende vorm. Fröhling: “Soms ontdekken we bij het bestuderen van zeldzame kankers eigenschappen die al eerder gezien zijn bij veelvoorkomende kankers. Dit kan ook klinische gevolgen hebben. Stel dat we dertig gevallen van een zeldzame kanker analyseren en een moleculair kenmerk vinden dat typisch is voor borstkanker of maagkanker. Dat is vaak onverwacht. Maar omdat we een uitgebreide analyse uitvoeren, herkennen we het. In veel gevallen stelt dit ons in staat om een bestaand medicijn tegen bijvoorbeeld borstkanker in te zetten voor patiënten met een zeldzame kanker.” 

Een voordeel van onderzoek naar zeldzame kankers is dat er vaak meer mogelijkheden zijn om experimentele behandelingen toe te passen. “In de meeste gevallen kun je niet zomaar afwijken van de standaardprocedures,” legt Fröhling uit. “Je moet eerst meerdere goedgekeurde behandelingen doorlopen voordat je een experimentele behandeling mag proberen. Maar voor patiënten met zeldzame kankers, waarvoor geen standaardbehandeling bestaat, is er meer flexibiliteit om nieuwe opties te verkennen.” 

Uiteindelijk zal onderzoek naar zeldzame kankers bijdragen aan betere behandelingen voor veelvoorkomende kankers, en vice versa. Het integreren van beide databases zal beide onderzoeksvelden vooruithelpen. Fröhling concludeert: “Ik verwacht dat deze samenwerking onze kennis over zowel zeldzame als veelvoorkomende kankers zal verbeteren, met inzichten die directe klinische implicaties hebben en zo de behandeluitkomsten voor patiënten zullen verbeteren.” 

Op 21 en 22 maart 2025 organiseert Hartwig Medical Foundation de eerste Clinical Cancer Genomics Conference. Professor Fröhling is een van de medeorganisatoren van dit internationale congres, namens DKFZ en NCT.